Fazy wrażliwe

Każdy z nas zna z pewnością tę wyjątkową łatwość, z jaką dzieciom przychodzi nauka rozmaitych umiejętności, począwszy od elementarnych, takich jak chodzenie, a skończywszy na bardziej złożonych.

Jako dorośli nierzadko wracamy  pamięcią do czasów dzieciństwa, kiedy kiełkujące zainteresowanie nauką języka czy grą na instrumencie, miało szansę – pielęgnowane w odpowiednich warunkach – przerodzić się w pasję na całe życie. Intuicyjnie kojarzymy czas dzieciństwa z niebywałą wręcz elastycznością ciała i umysłu. Ta zdolność przyswajania umiejętności w dzieciństwie związana jest ze stopniowym rozwojem struktur poznawczych w mózgu – czyniąc dziecko szczególnie podatnym na „poznanie” określonych zagadnień w pewnych momentach życia.

„Skoro tylko tego rodzaju chłonność zabłyśnie w duszy dziecka – dzieje się tak, jakby wydobył się z niej płomień, który oświetla jedynie określone przedmioty, zaś inne pozostawia w mroku. Cały świat percepcji dziecka ogranicza się wówczas nagle do tego jednego, jasno oświetlonego obszaru (…), a ono samo wykazuje też szczególną, a nawet niezwykłą zdolność wykorzystywania tych elementów dla potrzeb swego wzrostu duchowego.”

Maria Montessori szczegółowo opisała to zagadnienie, wskazując na istnienie w życiu młodego człowieka szczególnych momentów, kiedy jest on „otwarty” na przyswojenie konkretnej wiedzy lub umiejętności i przejawia wyjątkowe zainteresowania konkretnymi zjawiskami. Momenty te nazwała fazami wrażliwymi. Zadaniem nauczyciela jest uważna obserwacja dziecka pod kątem wystąpienia fazy wrażliwej oraz właściwa reakcja, tak by pomóc dziecku jak najlepiej ją wykorzystać.

„Jeśli dziecko w okresie, kiedy natura na to przeznacza czas, nie ma możliwości zgromadzenia potrzebnych doświadczeń, to owo szczególne, pobudzające uwrażliwienie przemija, zaś rozwój i dojrzałość ulegają zaburzeniu.”

Nie oznacza to oczywiście, że wraz z końcem fazy wrażliwej mija bezpowrotnie szansa na przyswojenie określonej umiejętności. Będzie to jednak okupione większym wysiłkiem i nie sprawi dziecku takiej radości, zajmie też więcej czasu. Odpowiednio przygotowane otoczenie, możliwość obserwowania innych dzieci (w mieszanej wiekowo grupie) i uważny nauczyciel potrafią sprawić, że dziecko z ogromnym entuzjazmem będzie zdobywać kolejne umiejętności, które jego rówieśnicy w tradycyjnym systemie szkolnym zdobywają kilka lat później.